Era unha aposta arriscada. Polo colosal das súas intencións, Os libros arden mal era un paso decisivo, mesmo definitivo, na traxectoria literaria do seu autor. Ou para si ou para non: non había posibilidade alternativa. Manuel Rivas estaba, coma no chiste, ao límite do precipicio e optara por dar un paso á fronte, despois desa experiencia frustrada que foi A man dos paíños, aparecida entre dúas coleccións de relatos, Ela, maldita alma e As chamadas perdidas, das que o mellor que pode dicirse é que eran irregulares. O mellor Rivas, o Rivas que nos gusta, agromou nos últimos anos na súa actividade xornalística -compilada en varios volumes memorábeis-, pois ninguén soubo facer coma el a crónica literaria dun tempo e dun país.

Máis polo que sospeito que polo que sei, teño a convicción íntima de que había persoas, e non precisamente poucas, que desexaban que esta nova obra de Rivas fose un fiasco. Que tiñan redactadas de antemán unhas críticas con cheiro a necrolóxica. Se a obra fose o desastre que agardaban, teríanlles bastado tres ou catro capítulos para poñela podre, e quizais sexa esa a razón de que ao cabo de case un mes da súa saída ao mercado poidamos contar cos dedos -e sóbrannos dedos- as recensións da obra publicadas en medios convencionais ou en Internet. Porque o caso é que acontece xustamente o contrario: basta ler tres ou catro capítulos para comprender que estamos diante dun texto extraordinario, maxistral, superlativo. Un fito que marcará un antes e un despois na historia das nosas letras, e do que somos agora espectadores privilexiados.

Non arranca ben: o primeiro capítulo ten pouco corpo, pero deixa un par de frases que sen descubrirnos nada novo golpean en nós coma raios. "Todo o mundo serve para a guerra. Se non serve para matar, serve para morrer". Creo que foi xa aí, na terceira páxina, cando souben que este libro era outra cousa. Foi aí ou na seguinte: "Os vellos enterrando os novos, di Olinda. Iso é a guerra". As posíbeis dúbidas desaparecen no capítulo segundo, o de George Borrow, e sobre todo no terceiro, un prodixio, con ese personaxe que le e rele un mesmo capítulo de Ana Karenina durante os catorce días da viaxe á Habana, imaxinando o resto da novela co convencemento de que a que escribira Tolstoi non había de ser moi diferente. Sucede o mesmo que cando te pos a ver Centauros do deserto, que ao cabo de cinco minutos xa sabes que hai películas e películas, e que ademais está aquela. A referencia a John Ford non é gratuíta neste caso. John Ford foi o máis grande, ben o sabemos, pero non só porque dirixira un feixe de obras mestras, senón porque tamén daba moi bos consellos. Velaí o que lle deu ao seu colaborador Frank S. Nugent: le moitos libros, documéntate moi ben, estuda moito e toma moitas notas, pero logo esquece todo e ponte a escribir o guión. Non imos contar a Historia, imos facer ficción. Isto é o Oeste, home: se a lenda acaba por convertirse nun feito, publica a lenda. Pois con Os libros... pasa igual. Non é cuestión de contar historias reais, senón de contar historias verdadeiras.

Arden os libros, o máis longo dos capítulos, é de seu unha novela dentro da novela. E magnífica. Funciona perfectamente como texto autónomo. E tal a súa brillantez que ao saír del é case inevitábel unha certa sensación de recaída, que posibelmente desapareza nunha segunda lectura. Porque en Os libros... hai que embarcarse varias veces, para gozar non só da precisión da linguaxe, do xa coñecido alento poético dun autor capaz de recoller un mundo nunha frase. Desta vez hai que falar tamén de estrutura; hai que falar, por fin, de xenuína potencia narrativa. Dunha prosa que turra do lector de maneira apaixonada. Dun relato coral e complexo no que todo acaba encaixando con precisión de cirurxián. Rivas mesmo xoga a introducir outros rexistros literarios, sexan as novelas do oeste de John Black Eye, os poemas de Mim desamparou ou o traballo ensaístico a partir da homenaxe a Carl Schmitt, pero foxe do puro exercizo de estilo por valerse da autoría de figuras inesquecíbeis como Aurelio Anceis ou Héctor Ríos. E tamén Polca, e o Xuíz, e Chelo Vidal, e Ó, e tantos e tantos outros. Coa técnica do pase preciso, coa arte do zurcido invisíbel, Manuel Rivas xungue e casa unha sensacional colección de personaxes, e o conxunto vai cobrando sentido pleno páxina a páxina, como as pezas dun puzzle que se arman soas diante dos nosos ollos abraiados, guiadas pola man máxica da literatura. Os libros arden mal non é, con certeza, unha novela: é unha novelísima, no luminoso achádego que empregou O'Mestre para describila.

A post-data: O 19 de agosto -o sábado da semana que vén- cúmprense setenta anos desa queima de libros na Dársena da Coruña. Habería que facer algo, non lles parece?

dos arquivos estranhos: Feira do Libro 2006, Episodio 2: Homes sen nome e homes sen sorte ¶